Sentencje
„W moim przekonaniu jedną z najprostszych, a zarazem najtrafniejszych i najbardziej wydajnych definicji postawy krytycznej fundującej krytycyzm jest definicja, która głosi, że jest to postawa czujnego utrzymywania stanu kryzysu. Kryzys natomiast rozumiem najbardziej fundamentalnie, z najmniejszym możliwym nacechowaniem wartościującym: kryzys to okres przełomowy, rozstrzygający, inaczej: przesilenie, przełom, załamanie się dotychczasowej linii rozwoju. Kryzys i krytycyzm są dialektycznie powiązane – zarówno pozytywnie (oba terminy wskazują funkcję rozróżnienia i rozstrzygnięcia), jak i negatywnie, czyli w sytuacji, gdy krytycyzm staje się antidotum na kryzys, a kryzys może wywoływać potrzebę krytycyzmu. Ale to właśnie kryzys może być antidotum na niedomaganie krytycyzmu lub jego krytyczny brak, a krytycyzm może wywoływać kryzys”.
Dariusz Kubok, Krytycyzm, sceptycyzm i zetetycyzm we wczesnej filozofii greckiej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2021, s. 27.
„Postawa krytyczna opisuje człowieka w aspekcie jego odnoszenia się do świata, także zatem do siebie samego. Pozwala rozpoznać uwarunkowania i ograniczenia poznawcze, sposoby akceptacji i uzasadniania twierdzeń, zasady przyjmowania określonych postaw oraz podstawy, na których opiera się działanie; krytycyzm można również wiązać z określoną postawą etyczną zakładającą wolność i odpowiedzialność dzięki wszechstronnemu, wieloaspektowemu rozważaniu danych zjawisk społecznych. W świecie, w którym zapadanie się w postawę dogmatyczną jest dość powszechne, stanowisko krytyczne może okazać się nie tylko potrzebne, lecz wręcz pożądane w szerokim ogólnoludzkim wymiarze. Warto troszczyć się o krytycyzm, zanim nie osiągniemy stanu krytycznego deficytu krytycyzmu”.
Dariusz Kubok, Krytycyzm, sceptycyzm i zetetycyzm we wczesnej filozofii greckiej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2021, s. 28.
„Elementem składowym tej postawy krytycznej powinna być także postawa zetetyczna ujęta jako zdolność utrzymywania się w cierpliwej nadziei, a zarazem zdolność nieaprobowania pokusy ostateczności rozstrzygnięć.”
Dariusz Kubok, Krytycyzm, sceptycyzm i zetetycyzm we wczesnej filozofii greckiej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2021, s. 538.
„The object isn’t to make art, it’s to be in that wonderful state which makes art inevitable” (Celem nie jest tworzenie sztuki, lecz bycie w tym cudownym stanie, który sprawia, że sztuka staje się nieunikniona).
Robert Henri (in: Rick Rubin, The Creative Act: A Way of Being)
Próbując przybliżyć istotę postawy krytycznej, badacz ten podaje ciąg przeciwstawień, w których pierwszy człon ukazuje cechy bycia krytycznym:
“1) „[…] (w sferze głównie intelektualnej) antydogmatyczny – dogmatyczny, badacz – wyznawca, sceptyczny (w potocznym sensie tego słowa pochodzącego od skeptomai, przyglądam się, zastanawiam się) – łatwowierny, dociekliwy – spontaniczny, antyirracjonalny – irracjonalny, intelektualny – emocjonalny, obiektywny – subiektywny, zachowujący dystans wobec przedmiotu rozważań – zaangażowany, zachowujący rezerwę – niepowściągliwy, dojrzały – naiwny, roztropny – nieroztropny, rozważny – pochopny, rozsądny – nierozsądny, znawca przedmiotu – dyletant, zdyscyplinowany umysłowo – chaotyczny, odznaczający się kulturą logiczną – pozbawiony kultury logicznej;
2) (w sferze językowej, zależnej od poziomu intelektualnego) mający kulturę językową – nieporadny pod względem językowym, wysławiający się jednoznacznie i adekwatnie – popełniający logiczne błędy językowe;
3) (w sferze praktycznej, zależnej od intelektualnej) spostrzegawczy – roztargniony, wnikliwy – powierzchowny, dokładny – niedokładny, skrupulatny – niestaranny;
4) (w sferze moralnej jako warunkującej urzeczywistnienie krytycyzmu w czynnościach i wytworach krytycznych) pryncypialny – oportunistyczny, sprawiedliwy – stronniczy, odważny – tchórzliwy”
J. Pelc, Krytyka i krytycyzm w nauce. W: Krytyka i krytycyzm w nauce. Red. H. Żytkowicz. Warszawa, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, 1998, s. 17.
„Like »fanaticism«, dogmatism is ordinarily a term of abuse, and a term one doesn’t apply to oneself. […] The term has a variety of analogically related uses. In one use, to say of someone that she is a dogmatist is to say that she holds her views more strongly than is appropriate, more strongly than the evidence warrants, for example; alternatively, it is to say that she holds her views uncritically, without paying sufficient heed to objections and alternatives, or to the limitations of human reason (see Kant). »Dogmatism« is therefore an indexical term; whether you properly apply it to a given doctrine or belief depends upon where you yourself stand.”
Alvin Plantinga, Dogmatism. In: A Companion to Epistemology. Ed. by J. Dancy, E. Sosa. Oxford, Blackwell Publishers, 1992, pp. 108–109.
“Tak więc – w moim przekonaniu – chodzi o przeciwstawienie się zarówno zawężaniu pola badania, jak i perspektywy samego oglądu oraz dopuszczenie innych perspektyw, innych opowieści. Warto podkreślić rysującą się postawę filozo-ficznej filoksenii związanej ściśle (a jakże!) z historycznofilozoficzną filoksenią; zespolone razem przeciwstawiają się egotycznym postawom negowania wszelkich obcobrzmiących metod myślenia filozoficznego. Ten aspekt wiąże się z zagadnieniem krytycyzmu, o którym jeszcze będzie mowa”.
Dariusz Kubok, Andrzeja Norasa kłopoty z filozofią i historią filozofii. „Ruch Filozoficzny” 2021, T. 77, nr 2, s. 179.
„This is how one needs to think about philosophizing in its most profound dimension: Eros is philosophy, and therefore philosophy is a here-and-now desire, a present longing, and search for objects indicated before. As such, it is not primarily about fulfilment or non-fulfilment: a desiring subject does not desire his object because he knows that his desire will be fulfilled or because he knows that his desire will not be fulfilled. Such putative knowledge adds nothing to his desire, nor does it diminish it. Admittedly, however, rather than in the perspective of loving zeteticism, both in the past and today people prefer to think of philosophy in terms of fulfilment, which drives them into positions of dogmatism (whether positive or negative). In contrast, the zetetic understanding of philosophy is anti-dogmatic and therefore critical; it does not focus on prejudging the effect of the search but on the complexity, scope, profundity, and scrupulousness of the search itself. Walking the dogmatic path resembles sailing the narrow strait between Scylla and Charybdis”.
Dariusz Kubok, The Topographies of the Philosophical Path, or on the Consequences of Not Wearing Shoes. „Er(r)go. Teoria–Literatura–Kultura” 2021, Nr / No. 43 (2/2021), s. 269.
“Venturing towards the other may transform us into others, as eidetic journeying challenges us to shift and transcend boundaries. In our own travels, we should be guided by the desire to establish otherness not just as difference, but also as a quality of openness towards diversity and alterity. Primarily, an eidetically conceived journey will be tantamount to deepened forms of discovery, listening closely to new questions and uncovering new perspectives upon the world. Such a journey comes to be elevated to the rank of philosophy, and philosophy—shedding its potential dogmatism—can rise to the level of a journey oriented towards conversional-eidetic ends”.
Dariusz Kubok, Philosophy of / as a Journey. „Forum Philosophicum” 29 (2024) no. 1, s. 25.
“Jednak filozofia jako taka w swoim źródłowym wymiarze stanowi dopowiedziane nieskrępowanie wyrażające jej radykalną naturę. Z drugiej strony, skazana na doraźność lub przynajmniej tendująca w tę stronę działalność polityczna, skażona pragmatyczną kalkulacją, zazwyczaj decyduje się na niedopowiedzenie; można ją zatem ująć jako skrępowane niedopowiadanie”.
Dariusz Kubok, Filozofia a polityka. Lekcje z Oakeshotta, Bradatana i Sokratesa. „Horyzonty Polityki” 2022, Vol. 13, N° 45, s. 199.
„Pomimo zasadniczej odmienności obu tych aktywności, trzeba stwierdzić, że w szerszej perspektywie filozofia jednak może być ważna i może zmieniać politykę. W pierwszej kolejności zmiana ta dotyczy nie tyle postawy politycznej i zasadniczej treści przekonań, co raczej zmiany granic skrępowanego niedopowiedzenia. W dalszej kolejności, z uwagi na całościowy wymiar dociekań filozoficznych obejmujących zagadnienia aksjologiczne, zmiana ta może dotyczyć również samej treści dyskursu politycznego. Dlatego wydaje się, że strategia wykładania w różnych miejscach dyskursu publicznego cykuty dla filozofów może być działaniem krótkowzrocznym, a być może również atopicznym”.
Dariusz Kubok, Filozofia a polityka. Lekcje z Oakeshotta, Bradatana i Sokratesa. „Horyzonty Polityki” 2022, Vol. 13, N° 45, s. 199.